Gospodarstwo i dotacje rolne byłego premiera

Jeden z głośniejszych potencjalnych przypadków oszustw związanych z dotacjami unijnymi w Czechach dotyczy byłego premiera Andreja Babiša, a ma związek ze śledztwem w sprawie farmy Bocianie Gniazdo (Čapí hnízdo). Policja zaczęła badać Bocianie Gniazdo z powodu podejrzeń, że firma Babiša, Agrofert, zmieniła zasady dotacji na swoją korzyść poprzez potajemny lobbing w administracji państwowej. 

Gospodarstwo, prowadzone przez Agrofert, otrzymało ponad 2 mln euro dotacji. Środki pochodziły z rządowego programu dla małych lub średnich przedsiębiorstw. Bocianie Gniazdo nie kwalifikowało się jednak do otrzymania dotacji, ponieważ była częścią dużego i dochodowego Agrofertu. Babiš zaprzeczył jakimkolwiek związkom z Bocianim Gniazdem. W styczniu 2023 r. został uniewinniony w tej sprawie, ale prokurator państwowy odwołał się od wyroku.

W 2019 r. Państwowy Fundusz Interwencji Rolnej (SZIF) postanowił nie wypłacać dotacji dla Agrofertu, holdingu kontrolowanego przez byłego premiera Andreja Babiša, oraz dla przedsiębiorstw rodziny byłego ministra rolnictwa Miroslava Tomana. SZIF podjął decyzję na podstawie wstępnego raportu z audytu Komisji Europejskiej, który dotyczył konfliktu interesów Tomana związanych z projektami spółki Agrotrade, która w 80 proc. należy do ojca ministra, Miroslava Tomana Sr. Agrotrade otrzymała dotację w wysokości 80 tys. euro dla swojej filii zajmującej się produkcją drobiu. Toman zaprzeczył jakoby istniał jakikolwiek konflikt interesów i powiedział, że w samym raporcie wspomniano o tym, że projekty, o których mowa, zostały zatwierdzone przed objęciem przez niego urzędu.

Nie tylko dla sportu

W 2017 r. policja oskarżyła trzy osoby i jedną firmę w sprawie korupcyjnej związanej z programami dotacji Ministerstwa Edukacji mających wspierać sport. Aresztowano szefa Czeskiego Związku Piłki Nożnej, Miroslava Peltę, i szefa Czeskiej Unii Sportu, Miroslava Janstę. Obaj zostali oskarżeni o nielegalne rozdzielanie dotacji na rzecz Czeskiego Związku Piłki Nożnej i innych wpływowych osób. Sąd pierwszej instancji skazał Peltę na sześć lat więzienia, pięcioletni zakaz pełnienia funkcji kierowniczych  w spółkach i pięć milionów dolarów grzywny. Izba Apelacyjna uchyliła wyrok, ale w zeszłym tygodniu sąd go potwierdził. 

Prokuratura Europejska (EPPO) prowadzi obecnie dochodzenie w sprawie możliwego wyłudzenia dotacji o wartości prawie 1,9 mln euro przez czeską firmę Hopax. Policja zarzuca firmie, że zawyżyła koszty maszyn, które kupiła z dotacji UE.

Organizacja pozarządowa Transparency International (TI) złożyła skargę karną przeciwko Vratislavowi Mynářowi, szefowi biura byłego prezydenta Miloša Zemana, za rzekome wyłudzenie od Czech ponad 250 tys. euro dotacji w 2019 r. W 2021 r. Mynář został oskarżony o działanie na szkodę interesów finansowym Unii Europejskiej i mimo że zwrócił dotację, nadal prowadzone jest postępowanie przeciwko niemu.

VAT i platynowe monety

Prokuratura Europejska (EPPO) wszczęła 36 nowych dochodzeń w Czechach, zwiększając łączną liczbę wszystkich aktywnych dochodzeń do 54. Łączna szacowana wartość szkód wynosi 275 mln euro, z czego ponad 75 proc. stanowią aktywne dochodzenia w sprawie oszustw związanych z podatkiem VAT. Większość z tych spraw dotyczy oszustw związanych z wydatkami niebędącymi zamówieniami publicznymi: chodzi o oszustwa polegające na składaniu fałszywych lub niekompletnych dokumentów, prowadzące do bezprawnego pozyskania środków z budżetu UE. 

EPPO wniosła pierwszy akt oskarżenia w Czechach w 2022 r. przeciwko trzem osobom i trzem podmiotom prawnym oskarżonym o oszustwa w zakresie dotacji, które kosztowały budżet Czech i UE około 5,5 mln euro. Czechy były również zaangażowane w zakrojony na szeroką skalę schemat wyłudzania podatku VAT na monety platynowe w Niemczech poprzez pranie pieniędzy zorganizowane w Czechach.

Polski przepis 

Z danych Europejskiego Urzędu ds. Zwalczania Nadużyć Finansowych (OLAF) wynika, że skala defraudacji unijnych środków w Polsce w ostatnich latach rośnie. OLAF nie tylko wykrywa oszustwa, ale także wydaje władzom krajowym rekomendacje, by zaczęły je ścigać. W latach 2006-2013 wszystkich śledztw, w sprawie których OLAF wydał rekomendacje Polsce, było 17. W latach 2015-2021 – już 36. 

Praktyka defraudacji unijnych środków ma w Polsce długą tradycję, a Polska, jeśli chodzi o statystyki korupcji znajduje się w europejskiej czołówce. W czerwcu 2013 r. w kinie Kijów w Krakowie spotkali się najważniejsi politycy małej, prawicowej i – wtedy jeszcze niewiele znaczącej – partii Solidarna Polska. Oficjalnie pojawili się na zorganizowanej za pieniądze europarlamentu konferencji poświęconej klimatowi. Tak naprawdę konferencja klimatyczna była partyjnym zjazdem, na którym brylowali liderzy partii, Zbigniew Ziobro i Jacek Kurski. Impreza – za zdefraudowane środki europarlamentu – kosztowała 40 tys. euro. W 2015 r. Ziobro został ministrem sprawiedliwości i prokuratorem generalnym w prawicowym rządzie. Dziś podlegają mu wszyscy prokuratorzy w Polsce. Kurskiemu też sprzyjał los – został szefem TVP, państwowej, propagandowej telewizji. W 2016 r. głośna była też sprawa eurodeputowanego PiS Janusza Wojciechowskiego, wówczas kandydata do Europejskiego Trybunału Obrachunkowego. OLAF prowadził wobec europosła dochodzenie, które skończyło się nakazem zwrócenia 11 tys. euro, a powodem miały być nieprawidłowości przy rozliczeniach. 

Defraudacja jest karana we wszystkich państwach Unii. Ale polska prokuratura – podległa Ziobrze – nie dopatrzyła się nieprawidłowości w imprezie z 2013 r. W 2019 r. umorzyła śledztwo w tej sprawie. Nie chciała prowadzić śledztwa, w którym głównym podejrzanym stałby się prokurator generalny Zbigniew Ziobro.

Jak wskazuje najnowszy raport OLAF-u, w ostatnim czasie w Polsce oszuści znajdują nowe sposoby na sprzeniewierzanie unijnych środków. Jednym z takich sposobów jest wyłudzanie pieniędzy na różnego rodzaju projekty informatyczne (tworzenie stron lub oprogramowania), które okazują się fałszywkami. OLAF szacuje, że w 2021 r. wyprowadzono w ten sposób nawet 11 mln euro. W Polsce problemem jest także przestępczość zorganizowana. Między innymi w Polsce częściej zauważana jest nielegalna produkcja papierosów. W wyniku jednej z akcji przeprowadzonych przez OLAF (wspólnie z Interpolem, Eurojustem i Europolem) w 2021 r. na terenie kilku państw, skonfiskowano 6,7 mln nielegalnych papierosów i 2,6 ton surowca tytoniowego oraz pół tony narkotyków, aresztowano też piętnastu przemytników i wykryto ponad 200 sfałszowanych dokumentów. Przestępcy działali m.in. na terenie Polski. 

Polska to kraj, w którym najważniejszymi organami państwa kieruje jedno polityczne środowisko. Rządząca od 2015 r. populistyczna koalicja Zjednoczonej Prawicy decyduje, jak dystrybuować środki unijne, kieruje też instytucjami odpowiedzialnymi za ściganie korupcji. Centralne Biuro Antykorupcyjne (CBA) podlega ministrowi Mariuszowi Kamińskiemu, posłowi rządzącej partii. W 2015 r. Kamiński został nieprawomocnie skazany za przekroczenie uprawnień podczas jednej z operacji CBA. W listopadzie 2015 r., zanim wyrok się uprawomocnił, wybrany kilka miesięcy wcześniej polski prezydent Andrzej Duda (również z PiS) zastosował wobec niego prawo łaski.

Od 2016 r. monitoringiem śledztw w sprawie defraudacji unijnych pieniędzy zajmuje się polska Prokuratura Krajowa. W latach 2016-2022 na jej czele stał Bogdan Święczkowski, prokurator i polityk blisko związany ze Zbigniewem Ziobro. Na stanowisku zastąpił go Dariusz Barski, były parlamentarzysta PiS. 

Polska jako jedno z pięciu państw członkowskich (obok Danii, Irlandii, Szwecji i Węgier) nie współpracuje z Prokuraturą Europejską (EPPO; European Public Prosecutor’s Office). W liście otwartym do Komisji Europejskiej z lutego 2022 r., EPPO podkreśla, że zawsze, gdy prowadzi śledztwo o charakterze transgranicznym, nie jest w stanie zebrać dowodów znajdujących się w Polsce, przez co jej zdolność zwalczania przestępczości wymierzonej w budżet Unii jest „systematycznie ograniczana”.