Sztuczki rządów

Najbardziej optymistyczne prognozy dotyczą Słowacji. Tutaj problemy dotyczyły głównie spraw związanych z danymi osobowymi, tajemnicami państwowymi lub sprawami prowadzonymi w tym czasie przez policję. Wnioski FOIA były czasami odrzucane również ze względu na ochronę własności intelektualnej.

W Republice Czeskiej prawo może być trudne do wyegzekwowania, ponieważ organ, który ma je nadzorować, robi to niechętnie, co oznacza, że czasami jedynym sposobem na zmuszenie instytucji do udzielenia informacji jest skierowanie sprawy do sądu, co trwa kilka lat.

Były dwa znaczące przypadki dziennikarzy walczących o informacje, które ostatecznie zostały rozstrzygnięte przez Trybunał Konstytucyjny. Jedna z nich dotyczyła danych COVID; druga – policyjnych baz danych o przestępstwach. W styczniu 2023 r. Trybunał Konstytucyjny zdecydował, że Krajowy System Informacji Zdrowotnej musi dostarczać dziennikarzom i opinii publicznej statystyki dotyczące liczby osób zmarłych na Covid-19. Trybunał zauważył, że co do zasady informacje powinny być przekazywane, chyba że istnieją poważne powody odmowy, które zawsze muszą być jasno uzasadnione.

W 2016 r. policja zażądała prawie 26 milionów koron od dziennikarza z iROZHLAS.cz, jako koszt dostarczenia danych dotyczących przestępczości. W czerwcu 2021 r. Trybunał Konstytucyjny orzekł, że taka opłata praktycznie uniemożliwiłaby dostęp do informacji. „Podmiot zobowiązany powinien szukać sposobów maksymalnego spełnienia złożonego wniosku, a nie powodów, aby uniemożliwić jego uwzględnienie” – napisał jeden z sędziów w orzeczeniu.

Zgodnie z najnowszym raportem GRECO (Grupa Państw Przeciwko Korupcji, ustanowiona przez Radę Europy), jednym z problemów z prawem w Rumunii jest to, że informacje istotne publicznie nie są regularnie publikowane w Internecie, pomimo wymogów prawnych. Co więcej, GRECO zażądało niezależnego mechanizmu rozpatrywania skarg przeciwko władzom odmawiającym ujawnienia informacji interesu publicznego.

W jednym przypadku, zbadanym przez Context.ro, rumuńskiemu Ministerstwu Spraw Zagranicznych zadano proste pytanie, czy rumuński rząd korzystał z oprogramowania szpiegującego. Zadaniem ministerstwa było udzielenie odpowiedzi na listę pytań przesłanych przez komisję Parlamentu Europejskiego badającą wykorzystanie oprogramowania szpiegującego w Europie. Rumunia, podobnie jak inne państwa, odmówiła współpracy lub bezpośredniej odpowiedzi na pytanie, czy używała oprogramowania szpiegującego przeciw własnym obywatelom. Context.ro złożył wniosek FOIA o udostępnienie wyników kwestionariusza, ponieważ wypełniło go kilka rumuńskich organów. Ministerstwo odmówiło dostępu do tych informacji. Sprawa trafiła do sądu w Bukareszcie, który orzekł na korzyść rządu.

Context.ro opublikowało serię artykułów opartych na informacjach otrzymanych od Ministerstwa Zdrowia po długim procesie sądowym. Dochodzenie wykazało, że połowa okablowania elektrycznego na oddziałach intensywnej terapii rumuńskich szpitali jest przestarzała. W niektórych przypadkach wadliwe przewody lub stare sieci elektryczne były przyczyną ogromnych pożarów, które doprowadziły do śmierci ponad 40 Rumunów w ciągu ostatniej dekady. Ministerstwo Zdrowia odmówiło dostarczenia raportów na temat stanu okablowania elektrycznego na oddziałach intensywnej terapii. Context.ro złożyło pozew i po trwającej 532 dni batalii prawnej redakcja otrzymała dokumenty i poinformowała o ich treści czytelników. Context.ro stworzyło internetową bazę danych, która obecnie pokazuje status każdego szpitalnego OIOM-u w Rumunii.

Na Węgrzech dziennikarze Átlátszó przez ponad siedem miesięcy bezskutecznie próbowali dowiedzieć się od odpowiednich władz, jak często w ostatnich latach dochodziło na Węgrzech do pożarów w zakładach utylizacji odpadów. W odpowiedzi na wnioski FOIA, Krajowa Dyrekcja Generalna ds. Zarządzania Katastrofami kilkakrotnie twierdziła, że nie gromadzi takich danych. To dość osobliwe stwierdzenie, ponieważ sami prowadzą kalendarz zdarzeń na swojej stronie internetowej, który zawiera wszystkie zdarzenia pożarowe. Nie jest jednak możliwe prawidłowe przeszukanie bazy danych, więc dziennikarze poprosili o dane w osobnym pliku, którego nigdy nie otrzymali. W międzyczasie okazało się, że Ministerstwo Spraw Wewnętrznych zwróciło się o bardzo podobny zestaw danych do Krajowej Dyrekcji Generalnej ds. Zarządzania Katastrofami – i w przeciwieństwie do Átlátszó, otrzymali go. Átlátszó próbowało uzyskać ten konkretny zestaw danych od obu instytucji: ministerstwo twierdziło, że nie jest właścicielem danych, więc nie może ich udostępnić, a dyrekcja generalna ponownie twierdziła, że „nie gromadzi takich danych”. Ostatecznie, z pomocą czytelników, dziennikarze wyciągnęli wszystkie dane z publicznego kalendarza wydarzeń online Krajowej Dyrekcji Generalnej ds. Zarządzania Katastrofami.

Átlátszó próbowało również uzyskać informacje na temat badań wód gruntowych, które zostały przeprowadzone w fabryce Samsunga w Göd od 2018 roku. Dyrekcja ds. Zarządzania Katastrofami w Budapeszcie nie przesłała jednak dziennikarzom żadnych danych w odpowiedzi na ich wnioski. Átlátszó zwróciło się więc do Krajowego Urzędu Ochrony Danych i Wolności Informacji. Dochodzenie nie przyniosło rozstrzygnięcia. Następnie, latem ubiegłego roku, dziennikarze złożyli pozew przeciwko fabryce baterii o dane z monitoringu wody. Wygrali sprawę i w styczniu otrzymali żądane dokumenty. Wynik był szokujący: od 2016 r. nie pobrano żadnych próbek wody ze studni monitorującej na terenie fabryki, a w 2018 r. studnia została zasypana. Ujawnia to, że władze węgierskie nie badają wód gruntowych pod kątem niebezpiecznych substancji wykorzystywanych w produkcji baterii, pomimo faktu, że niezależne testy wykazały obecność toksycznego rozpuszczalnika – również wykorzystywanego w procesie produkcji baterii – potencjalnie szkodliwego dla płodów, w studniach w pobliżu fabryki.