Ustaliliśmy, że dwa inne aktywa – apartamenty w centrum Rygi – zostały wycofane z jednej z firm Rotenbergów na Wyspach Dziewiczych (Narcius Investments Limited) i zostały zarejestrowane na nazwisko Ruzjak.

Osiem z 18 spółek z Wysp Dziewiczych, wymienionych w mailu ILS, zostało ostatecznie rozwiązanych, a dwie przeniesiono na Cypr.

Do czasu publikacji ani ILS, ani Ruzjak i Kozłow nie odpowiedzieli na przesłane im pytania.

Monako lubi bogatych

Irene Kenyon, była urzędniczka Departamentu Skarbu USA, uważa, że Cypr to „kolejne Wyspy Dziewicze” dla Rosjan: – Tam mogli rejestrować firmy i ukrywać aktywa. Cypr był uważany za sekretną jurysdykcję.

Nie wiadomo, co dokładnie stało się z pozostałymi, problematycznymi spółkami Rotenbergów z Wysp Dziewiczych. W korespondencji która poznaliśmy pojawia się jednak kwestia transakcji bankowych Borysa z własną żoną.

W 1997 r. francuski bank Société Générale otwiera oddział w księstwie Monako. Placówka nie ukrywa, do kogo kieruje ofertę: do milionerów, tzw. klientów High Net Worth. Zapewnia im usługi ekspertów prawnych, „inżynierów majątkowych” i innych specjalistów.

Brzmi jak idealne miejsce dla Rotenbergów. I rzeczywiście, z Rotenberg Files wiemy, że Borys, jego żona Karina i dziesięć jego firm mieli rachunki w Société Générale w Monako.

W październiku 2015 r. – ponad rok po nałożeniu na Rotenberga sankcji przez USA – szefowa rosyjskiego departamentu w oddziale banku w Monako zauważa w mailu do Wiktorowa, że żona Rotenberga, Karina, jest amerykańską obywatelką – a takie osoby mają zakaz transakcji z ludźmi objętymi sankcjami.

Upraszczając, urzędniczka bankowa pyta, czy sankcje nałożone na Borysa zabraniają mu przekazywania pieniędzy własnej żonie.

Na początku następnego miesiąca Wiktorow i Sergiej Markow, były radziecki dyplomata i biznesmen, (również pomagał Rotenbergom) korespondują już z firmą zajmującą się zarządzaniem majątkiem, która może pomoc w znalezieniu alternatywnych usług bankowych.

Dyskretnie zaspokojamy za opłatą 

LJ Partnership, firma z Londynu, reklamuje się jako „wiodące międzynarodowe prywatne biuro rodzinne. Proponuje „dyskretne zaspokajanie potrzeb wybranej grupy rodzin”.

Oprócz porad inwestycyjnych i pomocy w budowaniu struktur korporacyjnych – czarter jachtów i samolotów, ochronę osobistą oraz „zarządzanie stylem życia i podróżami”.

Wiktorowow i Markow nie szukają pomocy w zarządzaniu stylem. Chcą po prostu jak najszybciej wyprowadzić pieniądze Rotenberga z zamrożonych kont Société Générale. „Klientowi zależy na jak najszybszym rozpoczęciu działań” – pisze Markow do członka zarządu LJ Partnership.

LJ Partnership proponuje Markowowi plan. Za 70 tys. funtów na opłaty i wydatki – plus dodatkowe 50 tys. funtów premii, jeśli wszystko pójdzie dobrze – będzie ich reprezentować w „rozmowach z Société Générale Monaco w celu uwolnienia niektórych aktywów” oraz wprowadzenia „do nowej relacji bankowej (…) w celu przeniesienia aktywów z Société Générale”.

Oficjalnym „klientem” LJ Partnership nie jest żaden z Rotenbergów, ale brytyjska firma Wiktorowa, Legal Intelligence Group Ltd. To pozwala ukryć powiązanie między firmą zarządzającą majątkiem a rosyjskim miliarderem.

Wkrótce zaczyna się operacja, nazwana później „Projekt Słońce”.

Oddajcie, co zamrożone

Do prowadzenia sprawy przeciwko Société Générale LJ Partnership poleca międzynarodową kancelarię prawną Charles Russell Speechlys LLP. We wstępnej notatce prawnicy piszą: „Wydaje się prawdopodobne, że działania SOCGEN [Société Générale – red.] polegające na zamrożeniu kont bez wiedzy lub zgody klienta mogą stanowić naruszenie [zawartych z nim] umów”.

Wkrótce do Société Générale trafiają dwa szkice pism od prawników. Znajduje się tam informacja, że „w październiku 2015 r. moi klienci dowiedzieli się, że ich aktywa zostały zamrożone przez bank … [w] reakcji na indywidualny środek podjęty przeciwko panu Borysowi Rotenbergowi przez amerykańską administrację”. Jednakże – kontynuują prawnicy – „decyzja banku [o zamrożeniu kont] narusza wiążące konwencje podpisane między bankiem a moimi klientami”.

Podkreślają, że ani Francja, ani Monako, ani żadne państwo członkowskie UE, nie podjęły dotąd działań przeciwko ich klientom, Borysowi i Karinie Rotenbergom, oraz pięciu ich firmom. Zgodnie z prawem zarówno Francji, jak i Monako – argumentuje prawnik – „środki zamrażające aktywa mogą być podejmowane wyłącznie na podstawie decyzji ministerialnej. W tym przypadku nie ma takiej decyzji”.

W międzyczasie LJ Partnership szuka nowego banku dla Rotenberga. Proponuje szereg opcji, w tym pożyczkodawców w Singapurze, na Bahamach, w Szwajcarii i Liechtensteinie.

Ostatecznie umowę podpisuje Banque Havilland S.A. z siedzibą w Luksemburgu, kontrowersyjny, elitarny kredytodawca należący do dobrze ustosunkowanej rodziny Rowlandów.

Wpadnijcie, pogadamy o jachtach

Mejle, które zdobyliśmy, szczegółowo opisują, jak LJ Partnership zaangażowało się w organizację spotkania między Rotenbergiem a Rowlandami w Genewie. Spotkanie zostało jednak odwołane po tym jak rosyjski oligarcha – nazywany przez Markowa „klientem” – nie mógł na nim się pojawić. Markow przeprosił za „bardzo niezręczną” sytuację, do kolejnego spotkania miało dojść w Monako w kwietniu 2016 r. 

LJ Partnership przekazuje zaproszenie od rodziny Rowland na ich jacht w Monako. „To idealne rozwiązanie” – odpowiada Markow. „Klient również ma jacht w porcie w Monako, więc będą mieli wspólny temat na przełamanie lodów”. Markow dodaje, że wraz z Maksymem Wiktorowem również przybędzie na spotkanie „w niedzielę wieczorem”.

Wygląda na to,  że spotkanie się udało. LJ Partnership wkrótce potwierdza, że Banque Havilland jest gotowy do współpracy z Rotenbergiem: „Plan z bankiem będzie polegał najpierw na otwarciu konta firmowego, a następnie na otwarciu kont osobistych” – pisze dyrektor firmy.

Z dokumentów wynika, że Banque Havilland otworzył konto dla Kariny i poprosił o dokumentację w celu otwarcia rachunków dla dwóch firm Rotenberga zarejestrowanych na Wyspach Dziewiczych. Dyskusje na temat otwarcia rachunków trwały prawie rok. W korespondencji nie ma jednak dowodów na to, że konta zostały ostatecznie otwarte.

Instrukcje płatnicze znalezione w mailach potwierdzają, że w 2017 r. Karina Rotenberg wysłała z konta w Moskwie na swoje konto Banque Havilland Monaco 500 tys. euro w dwóch ratach.

Rotenberg? Nikt nic nie wie

W oświadczeniu przesłanym OCCRP Banque Havilland stwierdza, że „zawsze stosował się do wszystkich odpowiednich sankcji w krajach, w których działa”, w tym w USA i UE, oraz odrzuca „wszelkie sugestie dotyczące niewłaściwego postępowania lub sugestie, że usługi bankowe były świadczone osobom objętym sankcjami”.

Markow przekazuje, że nie jest „współpracownikiem Borysa Rotenberga” i „nigdy nie otrzymał od niego żadnych pieniędzy ani nie prowadził z nim żadnych interesów”. Przyznaje, że od dawna jest przyjacielem i partnerem biznesowym Wiktorowa, a ich współpraca i działania są i były zgodne z prawem.

Nie udało nam się uzyskać komentarza od rodziny Rowlandów. Banque Havilland odmówił komentowania sprawy w ich imieniu.

Ostatecznie sytuacja z zamrożonymi kontami w Société Générale okazała się problematyczna. Wprawdzie z maili wynika, że francuski bank uwolnił część funduszy Rotenberga na początku 2016 r., ale negocjacje w sprawie zamrożonych kont najwyraźniej się skomplikowały. Kancelaria prawnicza zaangażowana przez LJ Partnership, Charles Russell Speechlys, ostatecznie wycofała się z projektu – nie jest jasne dlaczego. LJ Partnership uznała, że również musi się wycofać.

Firma LJ Partnership, która od tego czasu zmieniła nazwę na Alvarium, nie odpowiedziała na nasze pytania ani na prośbę o rozmowę. Charles Russell Speechlys nie odpowiedział na prośbę o komentarz.

Z maili wynika, że Société Générale w końcu zgodziło się świadczyć usługi bankowe dla Borysa Rotenberga – na ściśle określonych warunkach, takich jak zakaz posiadania kont związanych z jego żoną. Bank starał się w tym czasie o spłatę zaległych, wielomilionowych pożyczek udzielonych oligarsze.

Société Générale poinformowało nas, że nie może komentować szczegółów sprawy ze względu na tajemnicę bankową. Poinformowało, że ściśle przestrzega wszystkich przepisów i regulacji oraz „starannie stosuje (…) międzynarodowe sankcje”.

Po co nam raj, mamy FIZ

Sankcje nałożone na Rotenbergów nie tylko przewróciły do góry nogami zarządzanie ich zagranicznym majątkiem. Skłoniły ich również do takiej restrukturyzacji niektórych z ich rosyjskich aktywów, aby zachować je w tajemnicy.

Do przechowywania tych aktywów wykorzystali instrumenty finansowe zwane funduszami inwestycyjnymi zamkniętymi (FIZ). Struktury te, zgodnie z rosyjskimi przepisami, nie są uważane za osoby prawne, nie są zobowiązane do ujawniania akcjonariuszy i nie mogą ogłosić bankructwa. Ważne – ich aktywa nie mogą zostać skonfiskowane. Do zarządzania aktywami oddelegowano Wiktorowa i jego ekipa.

Sekretny charakter FIZ i niekompletne rosyjskie rejestry korporacyjne sprawiają, że trudno ustalić prawdziwych właścicieli aktywów i ich dokładny skład.

Mejle, które zdobyliśmy, zawierają jednak prawdziwy skarb: oficjalny protokół z posiedzenia Centralnego Banku Federacji Rosyjskiej z lipca 2017 r. Dokument pokazuje, że – przynajmniej w tamtym czasie – 13 FIZ-ów zarządzanych przez firmę Wiktorowa, Evocorp, należało do Rotenbergów lub było z nimi powiązanych.

Struktury te zawierały kilka wyjątkowo ważnych aktywów, w tym Moskwarium, moskiewskie akwarium reklamowane jako największe w Europie oraz imponującą willę na hiszpańskim wybrzeżu Morza Śródziemnego.

Aktywa obejmowały również udziały w wydawnictwie Proswieszczenie („Oświecenie”)  ważnym graczu na rynku, publikującym rządowe podręczniki (w 2017 r. przedstawiciel Arkadija Rotenberga powiedział rosyjskiej gazecie „Wiedomosti”, że sprzedał swoje udziały w wydawnictwie).