Marc Polymeropoulos, były szef specjalnych operacji europejskich i euroazjatyckich w CIA: – Mołdawia pozostaje na celowniku Moskwy. Podczas gdy rosyjskie cele zawarte w dokumencie nie zaskakują, pokazują wyraźną strategię i harmonogram z wykorzystaniem środków oddziaływania, które mają wpływać na wewnętrzne sprawy Mołdawii (tzw. active measures).

Rozmówca z zachodniej służby, który zna dokument: – Jest prawie pewne, że ten dokument jest wykorzystywany na Kremlu jako główny plan działań wobec Mołdawii.

Wojna hybrydowa w namiocie

Ostatnia niedziela, obrazki z kolejnych antyrządowych demonstracji w Kiszyniowie obiegają media na całym świecie. Mołdawska policja zatrzymuje ponad 50 protestujących.

Mołdawia – niewielki, 2,6-milionowy kraj położony między Rumunią a Ukrainą – zwróciła się ponownie na Zachód w 2020 r., gdy Maia Sandu odsunęła od władzy prezydenta Igora Dodona, wspieranego przez prokremlowskiego oligarchę Vlada Plahotniuca. Dodon – jak ujawnił raport Dossier Center z 2020 r. – donosił i koordynował działania z biurem Kremla, kierowanym przez byłych oficerów SVR. 

Latem 2021 r. prozachodnia partia PAS (założona przez Sandu) zdobyła większość w parlamencie i obrała kurs w stronę Unii Europejskiej. Kreml znalazł się w nowej sytuacji i rozpisał nową strategię.

Krzysztof Lisek, dyrektor programowy mołdawskiego oddziału think-tanku International Republican Institute, mieszka w Kiszyniowie od lata 2021 r. 

– Działania hybrydowe nasiliły się latem 2022 r., a więc kilka miesięcy po wybuchu wojny w Ukrainie. Pierwszym kulminacyjnym momentem była jesień 2022 r. i antyrządowe miasteczko namiotowe. Drugi zdarzył się teraz – co tydzień odbywają się protesty pod przewodnictwem prorosyjskiej partii Șor, ostatnio bardzo aktywnej – mówi.

Na czele partii stoi Ilan Șor, prokremlowski oligarcha, oskarżony o kradzież miliarda dolarów z mołdawskich banków w 2014 r. Dzisiaj ma ukrywać się w Izraelu – w Mołdawii jest poszukiwany listem gończym. USA objęły Șora sankcjami w październiku 2022 r.  Według Departamentu Skarbu USA, oligarcha był częścią rosyjskiego planu osłabienia mołdawskiej prezydent Maii Sandu przed wyborami w 2021 r. „Șor współpracował z Rosjanami, aby stworzyć sojusz polityczny w celu kontrolowania parlamentu Mołdawii, który poparłby akty prawne w interesie Federacji Rosyjskiej” – ujawnił wtedy Departament Skarbu. Według niego Șor nadal otrzymywał rosyjskie wsparcie w czerwcu 2022 r., a jego partia koordynowała wywołanie niepokojów politycznych. 

Jak? Na przykład ściągając protestujących na kolejne demonstracje. 

– Protestujący dostają po 10 euro za udział w demonstracjach – mówi nam Elena Mârzac, mołdawska analityk ds. bezpieczeństwa.

O podobnych stawkach za udział w demonstracjach donoszą media – według Deutsche Welle, to ok. 20 euro za zwykły protest i nawet 80 euro – za dobę w miasteczku namiotowym. Gotówką.

Partia Șor organizuje busy do zwożenia manifestantów i zgłasza do mera Kiszyniowa kolejne marsze. Jak opowiada Krzysztof Lisek, sporo ludzi przyjeżdża z niewielkiej Orhei, miasteczka, w którym Ilan Șor zbudował park rozrywki i oczyścił jezioro: – Naganiacze stoją nawet pod szkołami, zachęcają nastolatków do udziału w demonstracjach. Teraz zbierają podpisy pod apelem o rozwiązanie parlamentu i przedterminowe wybory. To często dla starszych naganiaczy sposób na dorobienie do bardzo niskiej emerytury. Pytanie, kto za to wszystko płaci.

Latem 2022 r. mołdawska prokuratura wszczęła śledztwo w sprawie nielegalnego finansowania partii Șor – mołdawskie prawo nie pozwala na finansowanie partii zza granicy. Tego samego dnia została aresztowana wiceszefowa Șor Marina Tauber.

Po wyjściu z aresztu działała dalej. W ostatnią niedzielę poprowadziła demonstrację w stolicy. – Chcemy zobowiązać nasz rząd do zapłacenia rachunków za ogrzewanie, prąd i gaz za trzy zimowe miesiące dla wszystkich obywateli. Wiemy, że mamy pieniądze od naszych partnerów rozwojowych, którzy dali nam ponad 1 mld euro w ciągu ostatnich dwóch lat, a następnie 250 mln euro tylko w tym roku. Chcemy, aby te pieniądze zostały przeznaczone na zapłacenie rachunków, ponieważ nasi obywatele nie mają pieniędzy i nie mają możliwości, aby płacić za rachunki – mówiła dziennikarzom szwedzkiego Expressen.

W ostatnich sondażach Șor notuje ponad 12 proc. poparcia.

– W Mołdawii rośnie niezadowolenie społeczne z powodu wzrostu cen, inflacji, sześciokrotnego wzrostu taryfy na gaz, kilkukrotnego wzrostu cen energii. W sondażach, które są prowadzone dość regularnie, widać rosnące niezadowolenie z działań rządu – mówi Kamil Całus z Ośrodka Studiów Wschodnich. Podkreśla, że mimo to protesty organizowane przez Șor są relatywnie nieliczne. – W swoim piku osiągnęły jakieś 10 tys. jesienią ubiegłego roku. To pokazuje, że mimo niezadowolenia społecznego, które jest autentyczne, Mołdawianie nie chcą w nich brać masowo udziału. 

Ostatni poniedziałek, Krzysztof Lisek ląduje na lotnisku w Kiszyniowie: – Tuż przede mną wylądowała grupa aktywistów Șor z Istambułu, która została odseparowana przez kordon policji. Podobno uczyli się w Turcji, jak organizować protesty. W mediach opowiadali, że polecieli na kurs robienia kebabów.

Pod pomnikiem Lenina

Zamieszkały przez ponad 130 tys. ludność autonomiczny region Gagauzji to najbardziej prorosyjski obszar w Mołdawii. Miejscowi wierzą w rosyjską propagandę o tym, że wyzwala Ukrainę od nazistów.

Przed budynkiem administracji w Komracie, stolicy Gaugazji, stoi pomnik Lenina. Po przeciwnej stronie ulicy wznosi się najbardziej imponujący budynek w mieście – jaskrawożółta cerkiew ze złotymi kopułami lśniącymi we wczesnowiosennym słońcu. 

– Tak długo, jak Lenin jest tutaj, tak długo Związek Radziecki będzie również w umysłach ludzi. Mamy nawet ulicę Dzierżyńskiego, ja pierdolę… przepraszam za przekleństwo, ale co tam. To wstyd, co do cholery – irytuje się lokalny reporter Petru Garciu w rozmowie z reporterem Ekspressen.

Dokument strategiczny Kremla wymienia Gagauzję jako region, w którym Rosja planuje otworzyć konsulat do 2022 r. W  2021 r. miejscowy aktywista inicjuje akcję zbierania podpisów pod apelem do Putina o otwarcie konsulatu. Jak na razie, nie przynosi ona efektów.

Zdaniem Indreka Kannika, byłego ministra obrony Estonii i szefa analiz w estońskiej Służbie Wywiadu Zagranicznego, obecnie dyrektora estońskiego think tanku International Centre for Defence and Security, Rosja rozważa przekształcenie Gagauzji w drugie Naddniestrze. – Rosja ma szerokie zdolności do destabilizacji tego regionu, ale jak dotąd nie sięgnęła po nie w pełni – zauważa.

Jak mówi Petru Garciu, Gagauzowie są prawosławni i bardzo pobożni. Zaniosą do kościoła ostatnie pieniądze: – Dla nich patriarcha Cyryl jest jak święty.

Dokument strategiczny podkreśla potrzebę wzmocnienia pozycji rosyjskiej cerkwi w Mołdawii. Ekspertka ds. bezpieczeństwa Elena Mârzac: – Cerkiew w Mołdawii była aktywnie wykorzystywana [przez Rosję – red.] przez wszystkie lata niepodległości jako instrument wpływu, manipulowania i wspierania współpracy Mołdawii z Federacją Rosyjską. Podczas wyborów prezydenckich [z 2020 r.], gdy Igor Dodon był przeciwnikiem Mai Sandu, cerkiew była wykorzystywana do dyskredytowania Sandu – mówi Mârzac.

Gdy reporterzy Delfi i Ekspresen, pokazują Mârzac dokument strategiczny, ekspertka nie ma wątpliwości: – Czytając go widzę, że tak, Federacja Rosyjska działała w Mołdawii skutecznie. Wszystkie elementy – partie polityczne, Naddniestrze, działania gospodarcze, socjalne – wszystko jest obecne. I cel do 2025 r., aby przeciwdziałać współpracy Mołdawii z NATO. Oni to robili przez te wszystkie lata.

Kablówki bez propagandy

W Gaugazji wciąż działają rosyjskie media. Rząd nie zablokował ich tak jak w pozostałej części kraju. W kablówkach w stolicy rosyjskie stacje już nie działają – to skutek zmiany przepisów, wprowadzonych po inwazji Rosji na Ukrainę.

Poranek 8 marca wstaje powoli w dzielnicy rządowej Kiszyniowa. To święto państwowe. Saper z psem robią obchód wokół ogromnego budynku rządowego z czasów sowieckich. Panuje podwyższony alert bezpieczeństwa. Z tego powodu straż graniczna prosi wszystkich reporterów, którzy przyjeżdżają do Kiszyniowa, o specjalną akredytację.

– Byłbym szczęśliwy, gdyby ludzie w Mołdawii zobaczyli ten dokument – mówi Sergiu Diaconu, szef sztabu świeżo mianowanego premiera Dorina Receana. Diaconu czyta plan, który pokazują mu reporterzy z naszych partnerskich mediów. Nie zaskakuje go, bo – jak mówi – mołdawski rząd od lat doświadcza nasilającej się wojny hybrydowej z Rosją: – Dokument Kremla obnaża to wszystko czarno na białym.