Śledztwo zamordowanej dziennikarki: z Malty do Chin

W październiku 2017 r., zaledwie kilka godzin po opublikowaniu ostatniego wpisu na blogu (ostrzegała w nim, że „gdzie się nie spojrzy, czają się złoczyńcy”), Caruana Galizia zginęła od wybuchu bomby w samochodzie. Jej zabójstwo wywołało skandal, który obnażył korupcję w samym sercu maltańskiego rządu, pozbawił stanowiska premiera i spowodował wstrząs w całej Unii Europejskiej. 

Od tej pory w związku z morderstwem za kratki trafiły trzy osoby. W tym miesiącu jedna z nich, płatny zabójca, przyznała przed sądem w Valletcie, że Caruana Galizia zginęła, ponieważ miała niebawem opublikować „pewne szczegóły” na niewiadomy temat. Domniemany zleceniodawca zamachu, maltański magnat biznesowy Yorgen Fenech, w więzieniu oczekuje na proces. 

Teraz dziennikarze z OCCRP i współpracujących z nimi mediów podążyli ujawnionym przez Caruanę Galizię tropem wiodącym z Malty do Chin, gdzie natknęli się na dwie postaci łączące badane przez nią wątki – skandal korupcyjny związany z 17 Black, podejrzane umowy energetyczne oraz program wiz pobytowych na sprzedaż. 

„Stało się jasne, że za wszystkimi tymi aferami koniec końców nieodmiennie stoją ci sami ludzie – poinformował OCCRP jej syn Matthew Caruana Galizia, gdy zapoznał się z ustaleniami nowego śledztwa. 

„To wyraźnie dowodzi, jak w bardzo krótkim czasie garstka osobników zdołała zawładnąć całym aparatem państwowym kraju należącego do Unii Europejskiej i dla własnych korzyści zrobić zeń statek piracki”. 

Dwie tajemnicze spółki – 17 Black oraz Macbridge 

Po tym, jak Caruana Galizia została zamordowana, dziennikarze z całego świata rzucili się analizować tematy, nad którymi pracowała, w tym również sprawę 17 Black. Wielokrotnie o tej spółce pisała i dawała do zrozumienia, że ma ona powiązania z politykami ze szczytu władzy, nigdy jednak nie zdołała udowodnić swoich podejrzeń. 

W 2018 r. Agencja Reutera oraz gazeta „Times of Malta” ujawniły, że 17 Black należy do Fenecha, niestroniącego od efekciarstwa miejscowego biznesmena wykazującego ponoć zamiłowanie do kokainy oraz koni wyścigowych. Pozostawał on w zażyłych relacjach z niektórymi z najpotężniejszych postaci maltańskiej polityki – w tym premierem Josephem Muscatem i szefem jego kancelarii Keithem Schembrim – i przewodził konglomeratowi stanowiącemu część konsorcjum, które w 2013 r. zdobyło pokaźną koncesję na budowę wartej 450 mln. euro elektrowni. 

Fenech najwyraźniej wykorzystywał 17 Black do przekazywania łapówek politykom. Artykuł przedstawiał dowód koronny: zdobytą wiadomość e-mailową z 2015 r., wysłaną z firmy księgowej Nexia BT, w której informowano, że 17 Black ma przelać nawet 2 mln dol. spółkom-słupom założonym w Panamie przez dwóch wysokich rangą maltańskich polityków: Schembriego oraz ministra energii Konrada Mizziego. 

W wielu doniesieniach pominięto jednak, że e-mail wspominał również o innym tajemniczym podmiocie mającym zasilić konta spółek Mizziego i Schembriego. W prasie określano go po prostu jako „Macbridge”. 

Caruana Galizia po cichu przyglądała się również i tej spółce, dotarłszy w 2016 r. do tego samego e-maila i dowiedziawszy się z pewnego źródła, że Macbridge i 17 Black „mają kluczowe znaczenie dla rozwikłania całej sieci powiązań”, jak wynika ze słów jej syna oraz jej materiałów roboczych, które udostępniono dziennikarzom. 

Lecz trop Macbridge okazał się trudniejszy do zbadania niż w przypadku 17 Black, zaś maltańscy urzędnicy odmówili odpowiedzi na pytania dotyczące istnienia spółki. Kiedy w zeszłym roku dziennikarz zapytał ówczesnego ministra finansów Edwarda Sciclunę o to, do kogo należy Macbridge, ten odparował: „Jak chcecie doszukiwać się sensacji, to proszę bardzo”. Zdaniem dziennikarzy, podobnie jak w przypadku 17 Black, może chodzić o spółkę ze Zjednoczonych Emiratów Arabskich, lecz nie napotkano tam na żaden po niej ślad. 

A to dlatego, że zgodnie z ustaleniami OCCRP i współpracujących z nim mediów korzenie spółki w istocie znaleźć można po drugiej stronie kuli ziemskiej: w Hong-Kongu. Spółka zarejestrowana jest tam pod nazwą „Macbridge International Development Co Ltd”, a także nazwą chińską, która łączy w sobie znaki „Malta” oraz „Chiny”. 

Dziennikarze wykryli też, że w połowie 2016 r. 17 Black przesłała milion euro kolejnej spółce z Hong-Kongu – Dow’s Media Co Ltd – bliźniaczo podobnej do Macbridge. 

Dow’s Media zarejestrowano w październiku 2014 r., zaledwie parę tygodni po powołaniu Macbridge, za pośrednictwem tego samego agenta do spraw tworzenia przedsiębiorstw (formations agent) z siedzibą w Hong-Kongu i przy wykorzystaniu tych samych adresów w Hong-Kongu i Szanghaju. Obydwie spółki w styczniu 2019 roku uległy rozwiązaniu w ciągu tygodnia. 

W 2018 r. śledczy z Malty wystąpili do władz Hong-Kongu i Chin o szczegółowe informacje na temat obydwu spółek w ramach dochodzenia w sprawie „prawdopodobieństwa korupcji i prania brudnych pieniędzy”. 

Struktura Macbridge i Dow’s Media celowo utrudnia określenie, do kogo w istocie spółki należą, albowiem sterują nimi spółki-słupy zarejestrowane odpowiednio na Seszelach oraz na Wyspach Marshalla. 

Dziennikarze zdołali jednak ustalić, że obydwiema zarządzają pośredniczki mające powiązania rodzinne z jedną i tą samą osobą: chińskim konsultantem odpowiedzialnym za potężne interesy z udziałem wspieranego przez maltańskie władze koncernu energetycznego Enemalta. 

Sprawa Chen Chenga 

Człowiek ten, Chen Cheng, dyrektor zarządzający działu energetycznego chińskiej filii globalnej firmy konsultingowej Accenture, często pojawiał się w materiałach autorstwa Caruany Galizii. Okazał się kluczową postacią w negocjacjach prowadzących do zawarcia w 2014 r. umowy, na mocy której chińskie przedsiębiorstwo państwowe Shanghai Electric Power wykupiło jedną trzecią spółki Enemalta. 

Umowa opiewała na 320 mln. euro i stanowiła największą inwestycję zagraniczną w dziejach Malty, lecz spotkała się z krytyką na wyspie – oraz na blogu Caruany Galizii – bowiem zapewniała chińskiemu przedsiębiorstwu nadmiernie korzystne warunki. 

Accenture doradzała przy umowie firmie Shanghai Electric Power, zaś Chen chwalił porozumienie w chińskich mediach jako przełomowe przedsięwzięcie w ramach inicjatywy „Jeden pas i jedna droga”, cieszące się poparciem premiera ChRL Li Keqianga. 

Caruana Galizia donosiła, że wie od informatora, że Chen pozostaje „w szczególnie bliskich kontaktach z ministrem energii Konradem Mizzim”, który nadzorował negocjacje od strony maltańskiej. (Późniejsze dochodzenie wyjawiło korespondencję e-mailową między Chenem, Mizzim i innymi osobami na temat planu utworzenia w tym samym roku agencji, która promowałaby w Chinach inwestycje na Malcie). 

Odkryła też kluczowy fakt dotyczący Chena: kiedy firma księgowa Nexia BT pomagała Schembriemu i Mizziemu w potajemnym założeniu spółek w Panamie, zarazem utworzyła z myślą o Chenie spółkę na Brytyjskich Wyspach Dziewiczych.  

Daphne nie wiedziała natomiast, że Chen powiązany był też ze spółkami z rajów podatkowych uwikłanymi w aferę łapówkarską, którą właśnie próbowała rozwikłać – oraz w proceder sprzedawania wiz pobytowych, co do którego od dawna miała podejrzenia. 

Zarówno Macbridge, jak i Dow’s Media zostały utworzone w Hong-Kongu mniej więcej w tym samym czasie, gdy Chen dopracowywał szczegóły umowy z Enemaltą. Za rejestrację spółek odpowiadały dwie osoby z jego rodziny: jego 65-letnia teściowa Tang Zhaomin oraz jej kuzynka Wang Rui. 

Dziennikarze namierzyli Wang w Nankinie na wschodzie Chin, gdzie ona i Tang mają spółkę prowadzącą miejscowe placówki fastfoodowej sieci KFC. 

W wywiadzie telefonicznym poinformowała, że Chen poprosił ją o utworzenie Dow’s Media, gdyż jemu samemu byłoby „niezręcznie” to uczynić ze względu na powiązanie spółki z chińskim przedsiębiorstwem państwowym. Powiedziała, że nic nie wie o działaniach biznesowych firmy ani o tym, by otrzymała ona milion euro od 17 Black. 

Nie udało nam się uzyskać komentarza Tang. Jednakże nowe dowody łączące kierowaną przez nią spółkę Macbridge z należącym do jej rodziny Chenem pozwalają sądzić, że odegrał on rolę w przekazywaniu pieniędzy tajnym spółkom utworzonym w Panamie z myślą o Schembrim i Mizzim. 

Skąd się wzięły te pieniądze? To niejasne, ale w następnie udanej inwestycji Shanghai Electric Power w przedsiębiorstwo Enemalta Chen stał się głównym orędownikiem późniejszej inwestycji spółki Enemalta w elektrownię wiatrową Možura w Czarnogórze. 

Według wewnętrznego dochodzenia przeprowadzonego przez Enemalta, Accenture doradzała przy tej inwestycji w grudniu 2014 r., a Chen podsunął cały pomysł maltańskiej spółce energetycznej za pomocą prezentacji w PowerPoincie. 

Śledztwo wzbudziło poważne zaniepokojenie okolicznościami umowy, w której zawarciu pewną rolę odegrał Fenech. 

Jego spółka 17 Black potajemnie pomogła sfinansować w grudniu 2015 roku wykupienie przez Enemalta pakietu kontrolnego w czarnogórskiej elektrowni za 2,9 mln. euro, udzielając pożyczki pośrednikowi z Seszeli pod nazwą Cifidex Limited. Zaledwie dwa tygodnie później spółka ta, za której udziałem w całym przedsięwzięciu stał Chen, odsprzedała swoje udziały w elektrowni przedsiębiorstwu Enemalta za 10,3 mln. euro, inkasując przy tym ogromny zysk. 

Następnie Cifidex spłacił zaciągniętą od 17 Black pożyczkę, dorzucając 4,6 mln. euro zysku z transakcji. Zaś 17 Black mniej więcej w tym samym czasie, to jest między majem a lipcem 2016 r., przelała milion euro spółce Dow’s Media. 

OCCRP nie uzyskało niezbitych dowodów na to, że były to te same pieniądze, ale nowe materiały sugerują, że Chen był nie tylko uwikłany w pośredniczenie w potajemnych transferach pieniężnych na konta najważniejszych maltańskich polityków, ale również czerpał osobiste korzyści z kanału utworzonego przez spółkę 17 Black. 

Rzecznik spółki Enemalta w nadesłanym e-mailem oświadczeniu stwierdza, że wewnętrzny raport dotyczący kontraktu na czarnogórską elektrownię Možura „został przekazany policji, aby dopomóc przy wszelkich prowadzonych dochodzeniach. Jakiekolwiek inne komentarze na tym etapie byłyby nieroztropnością”. 

Na pytania dotyczące domniemanych działań Chena w związku z kontraktami w energetyce i spółkami w rajach podatkowych, a także możliwym w jego wypadku konfliktem interesów, Accenture wystosowała oświadczenie: „Traktujemy to zagadnienie nad wyraz poważnie i skrupulatnie przyglądamy się czynionym domniemaniom, jako że dotyczą naszego pracownika. Na każdym rynku, na którym działamy, przestrzegamy najwyższych standardów etycznych i stosujemy politykę zero tolerancji wobec jakichkolwiek uchybień względem tych standardów”. Sam Chen nie odpowiedział na nasze prośby o komentarz. 

Mizzi poinformował w e-mailu, że „nie posiada informacji” na temat spółki Macbridge ani kogokolwiek z nią związanego, dodając, że konsekwentnie zaprzecza „twierdzeniom, jakoby istniało jakiegokolwiek bezpośrednie lub pośrednie powiązanie” między Macbridge a spółką należącą do niego. 

„Zaprzeczam też wszelkim domniemaniom, jakoby z Macbridge łączyły mnie plany biznesowe czy też bym miał osobisty interes w jakimkolwiek publicznym przedsięwzięciu” – dodał. „Chen Chenga znam jako konsultanta wspomagającego [Shanghai Electric Power] w rozmaitych inicjatywach, a moje interakcje z nim odbywały się w takim właśnie oficjalnym kontekście”. 

Schembri nie opowiedział na prośby o udzielenie komentarza. W ostatnich dniach maltańscy prokuratorzy oskarżyli go, podobnie jak jego ojca oraz dziewięcioro partnerów w interesach, w tym pracowników Nexia BT, o oszustwo i pranie brudnych pieniędzy w związku z zupełnie osobną sprawą. 

„Nos do tematów” prowadzi do Szanghaju 

Chen i jego teściowa zamieszani są nie tylko w sprawę spółek w rajach podatkowych i kontrakty energetyczne. Dziennikarze odkryli, że mają oni też powiązania z jednym z najprężniejszych interesów na Malcie: sprzedawaniem obywatelstwa i wiz pobytowych majętnym cudzoziemcom, którzy mogą wykorzystać wyspiarski kraj jako kuchenne wejście do Unii Europejskiej. 

Pośrednikiem jest tu biznesmen z Szanghaju, który na dobrą sprawę kontroluje sprzedaż maltańskich wiz pobytowych w Chinach – a czyni to poprzez tę samą spółkę, którą Caruana Galizia opisała w swojej notce na blogu w 2016 roku. 

W owym czasie właściwie jedynym punktem zaczepienia był pojedynczy materiał w mediach oraz fotografia ukazująca uroczystość złożenia podpisów i uruchomienia Maltańskiego Programu Wiz i Rezydencji w Chinach, której przewodniczyła żona Konrada Mizziego, Sai Mizzi Liang. Lecz „instynkt, doświadczenie oraz nos do tematów” podpowiadały Daphne, że sprawa się na tym nie kończy. 

„To, co teraz trzeba zrobić – i z tego miejsca proszę innych dziennikarzy, włączcie się do sprawy – to znaleźć jakiś sposób na sprawdzenie stanu własnościowego i działań tej firmy w Chinach, co będzie bardzo trudne, ale jest konieczne” – napisała. 

Caruana Galizia nie myliła się, gdy twierdziła, że śledzenie działań w Chinach będzie trudne. Kraj co prawda posiada system rejestrowania działalności gospodarczej, lecz figurujące w nim informacje są często nieusystematyzowane bądź niekompletne, a połapać się w nim może tylko ktoś z biegłą znajomością chińskiego. 

A jednak po wielomiesięcznych dociekaniach dziennikarze odkryli, że przedsiębiorstwem Shanghai Overseas Exit-Entry Services Co Ltd, które dysponuje oficjalną koncesją na sprzedaż maltańskich wiz pobytowych w Chinach, kieruje biznesmen imieniem Mao Haibin, znany również jako Kevin Mao. 

Chińskie akta wykazują, że Mao powiązany jest zarówno z Chenem, jak i z jego teściową – czyli kobietą, która zawiaduje firmą Macbridge. 

Mao i Chen byli wspólnikami w przynajmniej dwóch spółkach, jedną z których jest Shanghai Visabao Network Technology Co Ltd, która działa w wielu dużych miastach Chin i pomaga chińskim obywatelom w uzyskiwaniu zagranicznych wiz. 

Teściowa Chena jest managerską i udziałowczynią szanghajskiej agencji reklamowej pozostającej pod kontrolą Mao, która z kolei była istotnym sponsorem chińskich wydarzeń Maltańskiego Programu Wiz i Rezydencji. 

Mao, który nie odpowiedział na prośby o udzielenie komentarza, prowadzi szereg innych interesów związanych z ułatwianiem Chińczykom dokonywania inwestycji za granicą – a w szczególności na Malcie. 

Przez ostatnich parę lat odegrał ważną rolę w staraniach Malty o przyciągnięcie bogatych obywateli Chin do prowadzonego programu sprzedaży wiz pobytowych. Pojawiał się na licznych wydarzeniach promocyjnych w Szanghaju, gdzie towarzyszyli mu maltańscy dygnitarze, tacy jak John Aquilina, ambasador Malty w Chinach, oraz Aldo Cutajar, były konsul generalny w Szanghaju. 

W ramach niektórych z tych wydarzeń odbywały się wystawne bankiety przy udziale najważniejszych maltańskich dyplomatów, gdzie nie szczędzono serdecznych słów pod adresem Malty jako „kluczowego węzła” w chińskim przedsięwzięciu „Morskiego Jedwabnego Szlaku”. 

Lecz maltańską branżę obywatelstw na sprzedaż spowija aura kontrowersji. W sierpniu 2020 r. Aldo Cutajar został aresztowany przez maltańskie władze i oskarżony o nielegalne czerpanie profitów ze sprzedaży wiz w Chinach, a następnie pranie nielegalnych dochodów. Podczas przeszukania w jego domu znaleziono ponad 540 tys. euro w gotówce oraz cztery zegarki marki Rolex. We wrześniu aresztowano również Schembriego, który ponoć pobierał nielegalne prowizje za sprzedaż maltańskich paszportów bogatym Rosjanom.